Według medycznych i psychologicznych definicji stres można określić jako reakcję organizmu na stawiane mu w sytuacji stresowej wymagania. Sytuacja stresowa to każda sytuacja, w której czynniki środowiskowe stwarzają zagrożenie dla organizmu. Już nawet czytając definicje stresu i sytuacji stresowej można dojść do wniosku, że stres jest stanem ogólnie określanym jako negatywny. Czy zawsze tak jest?
Zarówno psychiczne jak i fizyczne odczucie napięcia podczas niektórych sytuacji, takich jak na przykład wystąpienie publiczne, kontakt z dzikim zwierzęciem lub zagrożenie kolizją podczas jazdy samochodem, odbierane są przez nasz organizm jako niebezpieczne, a co za tym idzie nieprzyjemne. Fizyczne objawy, które towarzyszą nam podczas takich sytuacji to zazwyczaj: przyśpieszony oddech oraz bicie serca, odczuwalnie nasilone napięcie mięśniowe, a także trzęsące się ręce, drżący głos, czy różnego rodzaju bóle, np. głowy. Psychiczne objawy znalezienia się w sytuacji stresowej to najczęściej: natłok myśli, poczucie rozdrażnienia i irytacji, trudności z koncentracją i pamięcią, zaburzenie funkcji poznawczych oraz ogólne poczucie niepokoju. Wymienione wyżej objawy stresu wywołują przeważnie dyskomfort, przeszkadzają nam w skupieniu się i wykonaniu danego zadania, co ma związek z kojarzeniem stresu jako negatywnego elementu naszego funkcjonowania.
Zdarzają się także sytuacje, w których co prawda stresujemy się, natomiast nie czujemy się przez to źle. Zarówno w psychologii jak i medycynie występuje rozróżnienie między pozytywnym a negatywnym stresem. Tak zwany „dobry” stres nosi nazwę eustresu, a ten „zły” dystresu.
Eustres można przyrównać do pozytywnego pobudzenia, uczucia ekscytacji, podniecenia i ciekawości. Może towarzyszyć nam w takich sytuacjach jak: rozpoczęcie nowej pracy, udział w zawodach sportowych, oczekiwanie na ujawnienie wyników czy na przykład stan zakochania lub narodziny dziecka. W przypadku sytuacji stresowej, podczas której odczuwamy eustres, jesteśmy skłonni do pozytywnego myślenia. Wzmacnia się nasza produktywność i motywacja do wdrożenia działań i zmierzenia się ze stojącymi przed nami wyzwaniami.
Dystres generowany jest przez trudne, przykre i powodujące odczucie lęku sytuacje, jak na przykład konflikty w relacjach lub rozpad związku, przyjaźni; przypadki przemocy; utrata pracy i nieoczekiwany kryzys finansowy lub śmierć bliskiej osoby. W przeciwieństwie do eustresu, który pomaga w rozwoju osobistym, mobilizuje organizm do działania i zwiększa koncentrację oraz poczucie kontroli nad sytuacją, dystres obniża wydajność, wywołuje uczucie zmęczenia i zniechęcenia w stosunku do planowanych działań.
Różni ludzie mogą doświadczać odmiennych emocji w podobnych sytuacjach, takich jak rozpoczęcie nowej pracy, pójście do nowej szkoły czy wyjazd w nieznane miejsca. Dla jednych będą to pozytywne uczucia związane z eustresem, a dla innych – negatywne, związane z dystresem. Różnica ta wynika głównie z naszego nastawienia, które jest kształtowane przez nasze schematy myślowe, skojarzenia oraz wcześniejsze doświadczenia. Wcześniejsze negatywne przeżycia, takie jak mobbing w pracy czy wykluczenie w szkole, mogą sprawić, że nowe sytuacje wywołują dystres. Osoba, która doświadczyła traumy związanej z podobnymi sytuacjami, może spodziewać się podobnych negatywnych scenariuszy, co nasila uczucie lęku i niepokoju. Z kolei inna osoba może skupiać się głównie na pozytywnych aspektach zawarcia nowych znajomości, możliwości rozwoju przyjaźni z wartościowymi osobami, zdobycia ciekawych doświadczeń czy też okazji do wykazania się i poczucia się docenionym przez innych. Nasze myślenie często jest kształtowane przez tzw. schematy poznawcze, które powstają na bazie doświadczeń i przekonań. Jeśli ktoś ma skłonność do pesymizmu, katastrofizacji (oczekiwania najgorszego) lub negatywnego myślenia, to będzie bardziej narażony na dystres. Z kolei osoby z pozytywnymi schematami, które koncentrują się na możliwościach i korzyściach, częściej odczuwają eustres.
Jednakże, pomimo podziału na stres pozytywny i negatywny, warto dodać, iż ten „zły” czy też „niekorzystny” stres jest również nam potrzebny. Pełni on funkcję sygnału ostrzegawczego oraz motywatora do zmiany. Dystres informuje nas o zagrożeniach, uruchamia mechanizm „walki lub ucieczki”*, dzięki czemu mobilizuje do działania lub unikania ryzykownych sytuacji, a także pomaga rozwijać umiejętności radzenia sobie, budując naszą odporność psychiczną. Dzięki doświadczeniu trudnych emocji uczymy się także stawiać granice, podejmować decyzje naprawcze oraz adaptować się do nowych warunków, co sprzyja osobistemu rozwojowi i lepszemu radzeniu sobie w przyszłości.
*Mechanizm „walki lub ucieczki” – automatyczna reakcja organizmu na zagrożenie, która przygotowuje nas do natychmiastowego działania w obliczu stresującej lub niebezpiecznej sytuacji poprzez pobudzenie współczulnego układu nerwowego.
ŹRÓDŁA:
Gajda, E. M. I. L. I. A., & Biskupek-Wanot, A. G. N. I. E. S. Z. K. A. (2020). Stres i jego skutki. Aktywność fizyczna i problematyka stresu, 7, 84-93.
Ogińska-Bulik, N. (2009). Czy doświadczanie stresu może służyć zdrowiu?. In Polskie Forum Psychologiczne (Vol. 1, No. XIV, pp. 33-45).
Grygorczuk, A. (2008). Pojęcie stresu w medycynie i psychologii. Psychiatria, 5(3), 111-115.
Tytuł: „Dystres i eustres – co oznaczają? Jaka jest różnica między nimi?”
Autorka: Monika Chrapińska – Krupa, psycholog i psychoterapeutka poznawczo-behawioralna
https://spokojwglowie.pl/dystres-i-eustres/
Tytuł: „Stres”
Autor: Portal JutroMedical
https://jutromedical.com/twoje-zdrowie/co-leczymy/stres
Tytuł: „Jak radzić sobie ze stresem”
Autor: Portal mp.pl
https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/aktualnosci/287581,jak-radzic-sobie-ze-stresem
