Ze względu na to, że we współczesnym, zachodnim świecie narzucane są przez obecne trendy społeczna takie cechy szybkość, a jednocześnie efektywność pracy i nauki człowieka, bardzo często zdarza się, że ludzie są przemęczeni ogólnym tempem swojego życia i natężeniem obowiązków. Wiele osób w celu zwiększenia wydajności swojego działania, czuje potrzebę sięgnięcia po substancje wspomagające ten proces oraz osiąganie wyznaczonych celów. Tym łatwiej o to, że liczne produkty są na różne sposoby promowane i reklamowana. W tym celu stosowane mogą być naprawdę różne środki, ale jednymi z najczęściej spotykanych są napoje przeciwdziałające zmęczeniu, pobudzające nasz organizm i przy tym poprawiające koncentrację takie, jak kawa czy napoje energetyczne.
W obu tych rodzajach napojów główną substancją czynną jest kofeina. To ona odpowiada za stymulację wydzielania hormonów pobudzających nasz organizm – adrenaliny i noradrenaliny. Przyjmowanie produktów zawierających kofeinę w niewielkich ilościach korzystnie stymuluje aktywność centralnego układu nerwowego. Natomiast w przypadku większych dawek mogą pojawiać się niepożądane efekty, takie jak: rozdrażnienie, niepokój, a nawet napady lęku, bezsenność lub zaburzenia koordynacji ruchowej (Serafin, 2015).
Jak podaje Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, kofeina jest substancją psychoaktywną, a nie składnikiem odżywczym, dlatego też jest szczególnie niepolecana do stosowania przez dzieci. W przypadku młodych osób kofeina nawet w małym stężeniu może zaburzać nastrój, powodować rozdrażnienie oraz niepokój. W dużych ilościach natomiast może być toksyczna i powodować przyspieszenie akcji serca, wzmożoną potliwość, drżenie rąk, a nawet wzrost ciśnienia krwi. U dorosłych efekty te również występują, ale w przypadku dzieci przy mniejszych dawkach kofeiny pojawiają się niekorzystne następstwa. Kofeina może mieć więc zarówno korzystny, jak i negatywny wpływ na organizm człowieka. Jej efekt zależy od spożytej dawki, wrażliwości organizmu, stanu zdrowia oraz wieku. Młody organizm będzie bardziej wrażliwy na tego typu substancje, chociażby poprzez przypadające większą ilość danej substancji na kilogram ciała niż to ma miejsce u zdrowej osoby dorosłej. Nawet na samych etykietach produktów producenci zaznaczają, że nie zaleca się spożywania tych napojów przez dzieci, kobiety w ciąży, kobiety karmiące piersią oraz osoby wrażliwe na kofeinę, a także leczone z powodu nadciśnienia tętniczego, oraz innych schorzeń układu krążenia (Czym są napoje energetyczne?, b.d.; Karwowska, b.d.).
Problem napojów energetycznych nie jest dla osób zajmujących się zdrowiem nowy. Natomiast dopiero niedawno nabrał faktycznego negatywnego wydźwięku w przestrzeni społecznej i został wyraźnie zaznaczony na dużą skalę. Ostatnio częściej zostaje poddawany refleksji, a zwłaszcza ostatnio, z powodu wprowadzenia ograniczeń dotyczących sprzedaży napojów energetycznych osobom niepełnoletnim. Wcześniej energetyki nie były objęte tak naprawdę żadnymi zakazami odnośnie ich kupna, w niemalże każdym sklepie mógł kupić je każdy nastolatek, a nawet dziecko. Duża liczba osób może przyrównywać istotę energetyków bardziej do po prostu słodkich, niezbyt zdrowych, gazowanych napojów, takich jak np. Coca-Cola, Pepsi, Fanta, czy Sprite. Przy tym jednocześnie, zakłada się, jakby automatycznie, że na przykład kawy dzieci już nie mogą pić…
A co ciekawe, podaje się, że filiżanka kawy, na przykład popularne Cappucino lub Latte Machiatto w 250ml mają 40-65mg kofeiny. Kawa rozpuszczalna w tej samej ilości będzie miała między 50 a 80 miligramów tej substancji. Coca-Cola w 250ml ma kofeiny 25mg. A z kolei np. Monster, bardzo popularny i lubiany energetyk, ma w 250ml, czyli zaledwie połowie puszki, 80mg kofeiny, w całej puszce natomiast 160mg (Karwowska, b.d.). Oprócz kofeiny w napojach energetycznych obecne są jeszcze inne substancje mające pobudzające, a na dłuższą metę i niezbyt korzystne działanie na nasz organizm.
W skład napojów energetyzujących oprócz kofeiny wchodzi:
◦ tauryna,
◦ guarana,
◦ L-karnitynę,
◦ inozytol,
◦ cukry proste,
◦ syntetyczne witaminy z grupy B,
◦ substancje aromatyzujące,
◦ dwutlenek węgla,
◦ substancje konserwujące
◦ regulatory kwasowości
Guarana – Producenci napojów energetycznych dodają guaranę do swoich produktów, aby podnieść w nich zawartość kofeiny. Szacuje się, że 1 g guarany zawiera 40 mg kofeiny. Czas jej działania może być wydłużony dzięki obecności związków organicznych, które ograniczają jej rozpuszczalność i spowalniają wchłanianie w przewodzie pokarmowym.
Tauryna stymuluje uwalnianie i produkcję insuliny, powoduje zmniejszenie uczucia zmęczenia.
L-karnityna uczestniczy głównie w przemianach i wykorzystaniu kwasów tłuszczowych w celach energetycznych. Przyspiesza metabolizm tkanki tłuszczowej.
Syntetyczne witaminy z grupy B zawarte w energetykach witaminy te nie mogą zastąpić tych, które występują w naturalnym pożywieniu, są też słabo wchłanialne (Serafin, 2015; Gacek, b.d.).
W kwestii poprawienia swojej psychicznej i fizycznej kondycji za pomocą energetyków, warto wspomnieć, że nie zawierają one składników, które tak naprawdę odpowiadają za tego typu wzmocnienie. W takich napojach zawartość białek czy tłuszczów jest znikoma. Jedynym składnikiem, z którego organizm metabolizuje energię są węglowodany, tu głównie glukoza. Jednakże i tak za faktyczne pobudzenie organizmu przez napoje energetyczne odpowiada cała reszta wyżej wymienionych substancji (Karwowska, b.d.).
Wśród najczęstszych negatywnych skutków spożycia napojów energetyzujących znajdują się takie reakcje fizjologiczne jak: kołatanie serca, nagły wzrost ciśnienia, nudności, zawroty głowy. Napoje tego typu mogą wywołać także efekt odwrotny do zamierzonego – rozdrażnienie i rozkojarzenie, zamiast wzmożonego skupienia, koncentracji i siły do wykonania zadania.
Same substancje zawarte w energetykach nie są niezdrowe dla naszego organizmu, jednak ryzyko dla zdrowia mogą stwarzać proporcje, w jakich zostały zestawione w danym napoju, oraz łącznie spożyta ich ilość. Wraz z ich dużym stężeniem mogą stać się dla nas toksyczne i spowodować szereg złych dla naszego zdrowia, poważnych konsekwencji. Do tego dochodzi oczywiście kwestia częstotliwości ich stosowania (Grabowska, 2023; Gacek, b.d.).
Napój energetyczny to dobry produkt w przypadku dostarczenia energii po krótkotrwałym i bardzo intensywnym wysiłku fizycznym, kiedy potrzebujemy uzupełnić spadek energii w organizmie. Natomiast w przypadku wyczerpania fizycznego lepszą opcją będą napoje izotoniczne, w których zawarte są mikroelementy, jak na przykład potas czy magnez, które podczas wysiłku fizycznego są z organizmu wypłukiwane. Tak naprawdę spożywając duże ilości kofeiny oszukujemy swój organizm, czyli siebie samych, że zmęczenie można usunąć szybko, łatwo i przyjemnie. Zamiast potraktować je jako sygnał organizmu, że należy odpocząć, przespać się, zmienić rodzaj aktywności, lub przeanalizować inne, możliwe powody złego samopoczucia (Serafin, 2015).
A z tej pozornie łatwej drogi już niedaleko do innych substancji, które mają zmienić nasz stan takich jak dopalacze, alkohol, narkotyki.
Edukując siebie i innych w temacie energetyków, zapobiegamy jednocześnie rozwinięciu się znacznie bardziej niebezpiecznych zachowań, a w konsekwencji uzależnień.
Jeśli używamy napojów energetycznych codziennie i w dawkach powodujących istotną zmianę zachowania, nastroju, a w dodatku po odstawieniu ich czujemy się źle to może to być sygnałem, że uzależniliśmy się od środka. W klasyfikacji chorób Światowej Organizacji Zdrowia kod ICD-10 F15 oznacza: Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem innych substancji stymulujących, w tym kofeiny (Czym są napoje energetyczne?, b.d.).
Ciekawostka ze strony „PoradnikZdrowie.pl”: „Uwaga! Jeśli już musisz sięgnąć po energetyzera, to nie pij takiego prosto z lodówki. Niska temperatura sprawia, że pije się je szybciej i więcej, a to oznacza większe stężenie kofeiny w organizmie. Dlatego właśnie kawę podaje się ciepłą i w małych filiżankach.”
ŹRÓDŁA:
Czym są napoje energetyczne? Jak działają na organizm dzieci i młodzieży? (b.d.). Gov.pl – PSSE Siemiatycze.
https://www.gov.pl/web/psse-siemiatycze/czym-sa-napoje-energetyczne-jak-dzialaja-na-organizm-dzieci-i-mlodziezy
Gacek, K. (b.d.). Wpływ napojów energetycznych na wybrane parametry fizjologiczne układu krążenia.
Repozytorium KA.
https://repozytorium.ka.edu.pl/server/api/core/bitstreams/f862a915-325a-41ac-a249-4832b8017890/content
Grabowska, M. (2023). Energetyki a zdrowie. Jak wpływają na organizm? W: Książka abstraktów SSCH 2023 (s. 11). AGH.
https://home.agh.edu.pl/~kca/wp-content/uploads/Ksiazka_abstraktow_ssch_2023.pdf#page=11
Karwowska, K. (b.d.). Napoje energetyczne (energetyzujące) – skład i właściwości. Czy energetyki szkodzą? PoradnikZdrowie.
https://fit.poradnikzdrowie.pl/diety-i-zywienie/co-jesz/napoje-energetyczne-energetyzujace-sklad-i-wlasciwosci-czy-energetyki-szkodza-aa-JCZq-kyHZ-oRSz.html
Serafin, A. (2015). Napoje energetyczne – co kryją w sobie? Medycyna Praktyczna.
https://www.mp.pl/pacjent/dieta/sport/126923,napoje-energetyczne-co-kryja-w-sobie
