Takie cechy jak małomówność, trudności w swobodnym nawiązywaniu relacji międzyludzkich, unikanie kontaktu wzrokowego, strach przed negatywną oceną i awersja do wystąpień publicznych mogą się wydawać objawami zwykłej nieśmiałości, która jest traktowana jako cecha osobowości. W konsekwencji, wydaje się to być elementem charakteru danej osoby i przez to nie sprawia wrażenia zbyt uciążliwego i koniecznego do wyeliminowania stanu. Przynajmniej dla osób z otoczenia. Istnieje natomiast cienka, aczkolwiek wyraźna granica między nieśmiałością, a występowaniem charakterystycznych dla niej objawów w formie, które już znacznie utrudniają życie i funkcjonowanie doświadczającej ich osobie. Fobia społeczna to jeden z rodzajów zaburzeń lękowych, należących do grupy nerwicowych zaburzeń psychicznych (według klasyfikacji ICD-10 kod F40). Osoby dotknięte fobią społeczną odczuwają znacznie silniej problemy, o których mówi się w kontekście nieśmiałości. Towarzyszą im także somatyczne (fizyczne) objawy tego zaburzenia, które, co ważne, mogą wystąpić nawet na samą myśl o spodziewanej sytuacji społecznej (Rybicka, 2021).
Do tych objawów należą: zaczerwienienie twarzy, drżenie rąk, nadmierna potliwość, suchość w ustach, przyspieszone bicie serca, a także uczucie duszności, zawroty głowy, drżący głos, a nawet nudności. Zazwyczaj w sytuacji silnego stresu występuje także egocentryzm, czyli koncentracja w danym momencie prawie wyłącznie na swoim problemie. Te symptomy są związane z pobudzeniem układu współczulnego, który odpowiada za reakcję walki i ucieczki. Warto dodać, że chory jest świadomy tego, że jego lęk jest irracjonalny, a jego reakcje nadmierne, jednak nie jest w stanie tego okiełznać. Objawy skutkują w sferze behawioralnej na powstrzymywaniu się przed wykonywaniem różnych czynności związanych z kontaktem z innymi ludźmi, poznawaniem nowych miejsc, osób czy też podejmowaniem wyzwań (Brudkiewicz, b.d.; Rybicka, 2021).
Dodatkowo, tym, co mocno odróżnia fobię społeczną od nieśmiałości jest fakt, że długotrwale utrzymująca się i nieleczona fobia społeczna może doprowadzić nawet do całkowitego wycofania się z życia społecznego. W przypadku nieśmiałości dyskomfort pojawiający się w sytuacjach społecznych nie jest znacznie nasilony. Nie sprawia, że cechująca się nią osoba cierpi
z jej powodu, oraz nie prowadzi do upośledzenia funkcjonowania i izolacji społecznej. Ponadto, u dzieci, które są określane jako nieśmiałe można zauważyć, że najczęściej z biegiem lat, wraz z rozwojem wyzbywają się tej cechy i nabierają pewności siebie (Fobia społeczna czy „tylko” nieśmiałość?, b.d.).
Szacuje się, że fobia społeczna dotyka 7-9% populacji. Podobnie często dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiet, choć według niektórych statystyk kobiety chorują 1,5–2 razy częściej. Zazwyczaj pierwsze objawy obserwuje się pomiędzy 10. a 20. rokiem życia, u 90% pacjentów zaburzenie rozpoczyna się przed 23. rokiem życia. Z badań wynika, że średni czas trwania zaburzenia wynosi około 20 lat (Rybicka, 2021; Mindhealth, b.d.).
Tak jak w przypadku większości zaburzeń i chorób psychicznych wyróżnia się kilka głównych przyczyn wpływających na powstanie społecznych zaburzeń lękowych. Są to predyspozycje biologiczne oraz cechy temperamentalne, czynniki występujące w trakcie rozwoju, oraz czynniki psychospołeczne. Istotna jest tu także kwestia ogólnie wysokiego poziomu neurotyzmu, czyli tendencji do silniejszego przeżywania negatywnych emocji (strach, smutek, gniew, zazdrość, poczucie winy, lęk przed negatywną oceną ze strony innych) (Brudkiewicz, b.d.).
Jeśli chodzi o podłoże biologiczne fobii społecznej stwierdzono następujące zmiany w poziomie neuroprzekaźników: zmniejszenie stężenia substancji zwanej GABA, czyli kwasu γ-aminomasłowego w mózgu, który uznaje się za główny neuroprzekaźnik o działaniu hamującym w układzie nerwowym. Jego niedobór skutkuje pobudzeniem, wzmożeniem czujności i większym potencjałem do generowania „reakcji ucieczkowych”. Dodatkowo u około połowy osób z rozpoznaniem fobii społecznej występuje zwiększone stężenie noradrenaliny, adrenaliny i fenyletylaminy, które mają działanie pobudzające. Tak jak w przypadku innych chorób i zaburzeń na tle psychicznym, zmiany w stężeniach dotyczą także serotoniny i dopaminy. W kwestii przyczyn biologicznych, trzeba również zaznaczyć, że zauważa się korelację między występowaniem tego rodzaju fobii wśród bliskich krewnych (rodziców, rodzeństwa) (Rybicka, 2021).
W genezie fobii społecznej duże znaczenie ma sposób wychowania oraz doświadczenie traumatycznych przeżyć w dzieciństwie. Na wypracowanie negatywnych reakcji na poszczególne sytuacje ma znaczenie zarówno niedobór jak i nadmiar opieki rodzicielskiej oraz sposób traktowania przez rówieśników. Nadopiekuńczy rodzice mogą nauczyć dziecko, że świat jest miejscem pełnym zagrożeń, przed którymi wymaga ono ochrony z ich strony, a samo sobie nie poradzi. Niedostatek opieki również może zaburzań poczucie bezpieczeństwa dziecka i sprzyjać rozwojowi zaburzenia. Przemoc, wyśmiewanie ze strony rówieśników również w znacznym stopniu mogą kształtować w dziecku potrzebę izolacji i unikania kontaktów społecznych. W konsekwencji opisanych czynników mogą rozwijać się takie problemy, jak ogólne poczucie zagrożenia ze strony innych ludzi i obawa przed upokorzeniem lub kompromitacją w oczach otoczenia (Brudkiewicz, b.d.; Dzikowska, b.d.). Dlatego osoby z lękiem społecznym często unikają wystąpień publicznych, lub w ogóle kontaktu, rozmów z ludźmi, zwłaszcza w grupach, a także nawet wykonywania czynności zawodowych, czy spożywania posiłków w obecności innych ludzi.
W przypadku fobii społecznej jest duże prawdopodobieństwo występowania zaburzeń współistniejących. Najczęściej są to inne zaburzenia lękowe i zaburzenia nastoju; zarówno jednobiegunowe (depresja), jak i dwubiegunowe. Fobia społeczna może być związana z rozpoznaniem osobowości unikającej, zależnej lub innych zaburzeń osobowości. Osoby z fobią mogą doświadczać także ataków paniki. Zdarza się też, że popadają w zespół podobny do występującego w Japonii hikikomori, czyli izolację względem świata zewnętrznego z jednoczesną aktywnością w sieci internetowej. (Tematowi hikikomori został poświęcony inny artykuł znajdujący się na tej stronie internetowej, w zakładce „blog”.) Internetowy kontakt w przypadku fobii społecznej wydaje się być bezpieczną opcją ze względu na brak bezpośredniego kontaktu z ludźmi, dłuższy czas na reakcję i możliwość zaplanowania swoich działań, a ocena innych osób w tej sytuacji nie jest tak bardzo dotkliwa (Konopka, 2021; Osobowość lękliwa, b.d.).
Jak już wcześniej zostało wspomniane, nieleczona fobia społeczna może bardzo mocno utrudniać życie i funkcjonowanie dotkniętej nią osoby. Najskuteczniejszą formą leczenia fobii społecznej, podobnie jak wszystkich zaburzeń nerwicowych (lękowych) jest psychoterapia. Najczęściej pacjenci korzystają z psychoterapii indywidualnej, często bardzo korzystne jest dodatkowe skorzystanie z psychoterapii grupowej. Skuteczne jest leczenie w różnych nurtach psychoterapii. Psychoterapia poznawczo-behawioralna poprzez skupienie się na dotarciu do dysfunkcjonalnych schematów działania pacjenta, daje możliwość na nauczenie go prawidłowych reakcji i zachowań oraz właściwych schematów radzenia sobie z sytuacjami stresowymi. Psychoterapia psychodynamiczna/psychoanalityczna jest równie skuteczną metodą leczenia fobii społecznej. Wybór konkretnej metody zależny jest od indywidualnych preferencji pacjenta. W leczeniu fobii społecznej często wskazana jest okresowo lub stale farmakoterapia. Umożliwia ona szybką, czyli w ciągu kilku tygodni znaczną redukcję objawów, istotną poprawę samopoczucia i funkcjonowania w społeczeństwie oraz umożliwia, lub ułatwia rozpoczęcie psychoterapii, która z kolei daje szansę na wyleczenie (Rybicka, 2021; Mindhealth, b.d.).
ŹRÓDŁA:
Brudkiewicz, P. (b.d.). Fobia społeczna. Centrum Dobrej Terapii.
Dzikowska, M. (b.d.). Fobia społeczna – co to? Lux Med.
https://www.luxmed.pl/dla-pacjenta/artykuly-i-poradniki/fobia-spoleczna-co-to
Fobia społeczna czy „tylko” nieśmiałość? (b.d.). Centrum Dobrej Terapii.
Konopka, B. (2021). Fobia społeczna, hikikomori, kokonizm ‒ o potrzebie odosobnienia w społeczeństwie informacyjnym.
Media — Kultura — Komunikacja Społeczna, 3(16), 33–50.
https://czasopisma.uwm.edu.pl/index.php/mkks/article/download/6610/4934
Mindhealth. (b.d.). Fobia społeczna: objawy i leczenie zespołu lęku społecznego.
Murawiec, S. (b.d.). Osobowość lękliwa (unikająca). Medycyna Praktyczna.
https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/zaburzenia_osobowosci/77237,osobowosc-lekliwa-unikajaca
Murawiec, S. (b.d.). Osobowość zależna. Medycyna Praktyczna.
https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/zaburzenia_osobowosci/71292,osobowosc-zalezna
Rybicka, W. (2021). Fobia społeczna. Medycyna Praktyczna.
https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/258526,fobia-spoleczna
