„Stwierdziłam, że współżycie z ludźmi jest podobne do tych szklanych drzwi. Do drzwi należy się zbliżać powoli i nie robić nic na siłę;
w przeciwnym razie można je rozbić. Związki z ludźmi są podobnej natury. Jeśli robi się coś na siłę, wzajemny kontakt jest niemożliwy.
Jeden gwałtowny ruch może wszystko zepsuć. Jedno złe słowo może zniszczyć miesiącami budowane zaufanie i szacunek.”
[Temple Grandin] Byłam dzieckiem autystycznym
Zespół Aspergera określany jest zazwyczaj jako „łagodniejsza”’ odmiana autyzmu.
Warto zaznaczyć, że wyodrębnianie tej choroby i określanie jej wyżej wspomnianym terminem może być krzywdzące dla osób nią dotkniętych, ponieważ Zespół Aspergera różni się od autyzmu jedynie stopniem nasilenia. Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, wprowadzonej od 1 stycznia 2022 roku, choroba ta została nazwana mianem zaburzenia ze spektrum autyzmu, a nie jak dotychczas Zespołem Aspergera. Co prawda, w Polsce jest wyznaczony czas na 5-letni okres przejściowy na wdrożenie zmian z tym związanych i do tego czasu mogą obowiązywać wcześniejsze wytyczne, ale warto jednak już teraz mieć świadomość jak poprawnie określać zaburzenia z tej grupy. Należy też od razu zaznaczyć, że autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym, wrodzonym i uwarunkowanym genetycznie. Nie można go nabyć w trakcie życia. Autyzm nie jest wynikiem zaniedbania, złego traktowania ani tragedii; specjaliści dawno wykluczyli te przyczyny (Kustra, b.d.; Rybicka, 2023).
Najczęstsze objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu:
– ograniczenia w sposobie wysławiania się;
– trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów społecznych;
– problem z interpretacją i okazywaniem emocji;
– problem z wyłapywaniem intencji innych ludzi (przykładem może być problem z rozpoznaniem takich środków jak sarkazm i ironia);
– skłonność do fiksacji na określonych zadaniach i zainteresowaniach;
– nadwrażliwość sensoryczna (np. na wysokie dźwięki) lub;
– obojętność na niektóre bodźce (np. ból);
– stimowanie* (w przypadku silnych emocji, takich jak stres, zdenerwowanie, ekscytacja lub w momencie skupienia);
(Kalat, 2021; Rybicka, 2023).
Często osobom autystycznym przypisuje się posiadanie niemalże supermocy. Na przestrzeni lat został wykreowany stereotyp, że osoby z autyzmem lepiej się uczą, dzieci mimo choroby osiągają wysokie wyniki w szkole, oraz generalnie łatwiej przychodzi im pochłanianie wiedzy, zapamiętywanie faktów oraz nabywanie nowych umiejętności. Jest to informacja nie do końca prawdziwa. Owszem, jest naprawdę sporo przypadków, gdzie osoba autystyczna wyróżniała się na pod względem zdolności, nietypowych talentów, ale nie występuje to u wszystkich. Stan, w którym osoby ze spektrum autyzmu, mają „nadzwyczajne” zdolności pod względem inteligencji i zdolności w konkretnych dziedzinach, nazywa się Zespołem Sawanta. Doświadcza go około 10%-15% wszystkich osób ze spektrum autyzmu.
„Zespół sawanta (fr. savant – biegły, mądry, uczony w czymś) to szczególny stan umysłu, która sprawia, że dana osoba z jednej strony ma niski poziom inteligencji (IQ w przedziale 40-70), nie potrafi samodzielnie egzystować i jest zdana na opiekę innych osób, a z drugiej posiada ponadprzeciętne zdolności umysłowe w konkretnej dziedzinie, np. plastyki, muzyki, matematyki, rzadziej techniki.”- poradnikzdrowie.pl
Ze względu na to, iż zaburzenia ze spektrum autyzmu mają podłoże genetyczne, ważna jest w tym temacie kwestia wpływu okresu prenatalnego i genów rodziców. Zwiększone ryzyko autyzmu może wynikać z ekspozycji na czynniki teratogenne, czyli toksycznie działające na płód, z którymi matka ma kontakt podczas ciąży (przykładem może być kwas walproinowy**). Niektóre przypadki są spowodowane także przeciwciałami wytwarzanymi przez matkę w okresie prenatalnym, które są skierowane przeciwko białkom występującym w ośrodkowym układzie nerwowym. Często zalecane jest przyjmowanie przez matkę w tym okresie kwasu foliowego, co ma obniżyć między innymi prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z autyzmem. Zauważalne jest rodzinne występowanie zaburzeń ze spektrum autyzmu, a także większa częstość ich występowania u bliźniąt jednojajowych w porównaniu z dwujajowymi. Za czynnik prowadzący do zwiększonego ryzyka wystąpienia takich zaburzeń określa się także starszy wiek rodziców, szczególnie ojców (powyżej 40 roku życia), z tego względu, że kobiety wykształcają komórki jajowe we wczesnym okresie życia, a z kolei u mężczyzn nowe nasienie powstaje przez całe życie, więc mutacje mają tendencję do akumulowania się (Kalat, 2021; Rybicka, 2023).
Na przestrzeni lat wyróżniano także możliwe przyczyny psychospołeczne mające udział w powstawaniu zaburzeń ze spektrum autyzmu, takie jak doświadczenie na wczesnym etapie życia traumatyzujących przeżyć, na przykład lęku lub niedostatecznej opieki oraz emocjonalności ze strony opiekunów, zwłaszcza matki. Jednak już dawniej stwierdzono, że te czynniki nie są w stanie same w sobie wywołać rozwoju zaburzenia i musi występować wiele różnych przyczyn (Rybicka, 2023). Na ten moment kwestia tych elementów jest na tyle niejasna i dyskusyjna, że zazwyczaj w diagnozie są one pomijane.
Na ten moment wiadomo, że żadna forma leczenia farmakologicznego nie pomaga w likwidacji głównych objawów zaburzeń ze spektrum autyzmu. Chociaż niektóre leki mogą oddziaływać pozytywnie na nieprawidłowe zachowania charakterystyczne dla tego rodzaju zaburzeń to jest duże prawdopodobieństwo, że spowodują wystąpienie istotnych skutków niepożądanych. W ramach pomocy osobom ze spektrum autyzmu głównie stosuje się psychoterapię poznawczo-behawioralną. Taka terapia ma na celu skorygowanie niektórych nieprawidłowości w zachowaniach społecznych i komunikacyjnych poprzez wzmocnienie reakcji i zachowań prawidłowych (Rybicka, 2023; Kalat, 2021).
*stimowanie, stimming – powtarzalne wykonywanie ruchów, takich jak klikanie długopisem, machanie rękoma itd.
**kwas walproinowy – lek przeciwdrgawkowy stosowany w przypadku padaczki, a także lek stabilizujący nastrój w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej
ŹRÓDŁA:
Grandin, T. (1995). Byłam dzieckiem autystycznym [Tłumaczenie polskie]. Wydawnictwo Nasza Księgarnia.
Kalat, J. W. (2021). Biologiczne podstawy psychologii. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kustra, E. (b.d.). Spektrum autyzmu według nowej klasyfikacji ICD-11. MPPPKrosno.
Majewska, M. (b.d.). Zespół sawanta, czyli upośledzeni geniusze. Przyczyny i objawy zespołu sawanta. PoradnikZdrowie.
https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/neurologia/zespol-sawanta-uposledzeni-geniusze-przyczyny-objawy-zespolu-sawanta-aa-f4h3-jDCB-Vwhb.html
Puzzleszkolenia. (b.d.). Spektrum autyzmu to supermoc.
Rybicka, W. (2023). Zespół Aspergera (Zaburzenie ze spektrum autyzmu) – przyczyny, objawy, diagnostyka i terapia. Medycyna Praktyczna.
https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/301788,zespol-aspergera-przyczyny-objawy-diagnostyka-i-terapia
